Door Vincent Hesselink, arts
Brood eten is niet zo gezond als we denken
Een aantal jaren geleden kwam ik op het spoor van een fenomeen in de geneeskunde dat in Nederland (vooral onder artsen) nog maar weinig bekend is. Ik las in artikelen van Amerikaanse en Duitse artsen en bloggers dat brood eten misschien wel niet zo gezond is als we denken. Sindsdien herken ik dagelijks mensen op mijn spreekuur die een zogenaamde “glutenovergevoeligheid” hebben.
Brood is gemaakt van tarwe en dat bevat een eiwit dat gluten heet. Het betekent letterlijk “lijm” en is zeer geschikt als bind- en verdikkingsmiddel. Daarom wordt het in heel veel producten verwerkt.
Wat is nu het probleem met gluten? Dit eiwit heeft een ongunstige werking op de darmwand, het veroorzaakt daar in meer of mindere mate ontsteking. Niet iedereen is er even gevoelig voor, maar de schattingen zijn dat zeker 20% van onze bevolking een glutenovergevoeligheid heeft en het vervelende is dat de meesten het niet van zichzelf weten.
Veel zeldzamer is de ziekte die coeliakie heet, deze patiënten zijn allergisch voor gluten en krijgen al bij geringe hoeveelheden een heftige reactie en worden doodziek. Dit is veel makkelijker te herkennen en wordt al op jonge leeftijd vastgesteld, mits hun arts het beeld kent. Voeding als oorzaak van ziekte wordt in Nederland onder artsen nauwelijks serieus genomen en daarom vaak over het hoofd gezien.
Wat zijn de verschijnselen bij glutenovergevoeligheid?
Een breed scala aan symptomen en klachten kunnen het gevolg zijn van glutenintolerantie daarom is het vaak lastig te herkennen. Het verraderlijke is dat niet iedereen met een glutenintolerantie ook darmklachten heeft.
De basis is een ontstoken darmwand. Dit kan dus darmklachten veroorzaken zoals buikpijn, opgeblazen gevoel (bloating) en onregelmatige of gestoorde ontlasting, zowel obstipatie als diarree.
Maar de darmwand heeft ook een belangrijke rol in ons afweersysteem, het immuunsysteem, dus bij stoornis kan het onze afweer verzwakken. Denk hierbij aan herhaalde luchtweginfecties, voorhoofdsholteontstekingen, maar ook ontstekingen van het gebit, huidwondjes die ontstoken raken etc.
Het immuunsysteem speelt ook een rol bij allergieën. Ons afweersysteem keert zich dan tegen de eigen cellen. Dit kan lijden tot huidafwijkingen en ook weer luchtwegallergieën. Er wordt dan zelden gedacht aan gluten als oorzaak.
Onze darmwand is de grootste producent van het stofje serotonine in ons lichaam. Serotonine heeft veel functies in de hersenen, een van de belangrijkste is het regelen van onze stemming. Bij een tekort in de hersenen worden we depressief. Antidepressiva (SSRI’s zoals Prozac, Fevarin, Seroxat) zijn chemische middelen die de laatste beetjes serotonine uit de cellen perst. Veel logischer is om te zorgen dat het lichaam voldoende aanmaakt. Maar als onze darmwand ontstoken is lukt dat niet. Behalve bij depressie wordt ook een verband gelegd met andere stoornissen van de hersenen zoals dementie, verminderde mentale functie, autisme, asperger, adhd en andere gedragsveranderingen.
In onze praktijk zijn klachten van het bewegingsstelsel natuurlijk veel voorkomend. Glutenintolerantie kan algehele gewrichtsklachten en botontkalking (osteopenie, osteoporose) veroorzaken. Ook zijn er aanwijzingen dat artrose en reumatische aandoeningen verbeteren door glutenvrij te eten.
Wat verder belangrijk is bij dit beeld is dat een gestoorde darmwand voedingsstoffen slechter opneemt uit onze voeding. We krijgen tekorten van vitamines en mineralen wat weer tot ziekte kan leiden. Gluten veroorzaken ook een verstoring van onze darmbacteriën, de gezonde worden verdrongen door slechte zoals gisten en schimmels. Hierdoor gaat de darmwand lekken (leaky gut syndrome) en krijgen we giftige stoffen binnen die eigenlijk door de lever zouden moeten worden gefilterd. Dit kan ook weer diverse klachten geven.
Ten slotte verheugend nieuws voor mensen met hardnekkig overgewicht. Als geen enkel dieet helpt kan het goed zijn dat een glutenovergevoeligheid de oorzaak is.
Hoe weet ik of ik glutenovergevoelig ben?
Het is moeilijk te meten in bloedtesten. Daarom is de beste methode de volgende. Eet gedurende 4-6 weken strikt glutenvrij. Vaak voel je je al een stuk beter en beginnen symptomen te verdwijnen. Begin daarna weer met eten van veel glutenhoudend voedsel en je voelt direct het negatieve effect. Dan is het bewijs geleverd. Het is wel belangrijk dat je in de testperiode echt geen enkel glutenhoudend eten neemt.
Wat moet ik vermijden als ik glutenovergevoelig ben?
In het begin lijkt het heel veel, maar na het veranderen van je eetpatroon blijft er ook veel aanzienlijk gezonder eten over.
Gluten zitten in tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, bulgur en couscous. Dit zijn de ingrediënten voor brood, pasta’s, pizzabodems, muesli, cruesli, ontbijtgranen, koekjes, ontbijtkoek, taart en zoutjes. Veel minder bekend is dat het in de meeste voeding zit die in een fabriek is bewerkt als bindmiddel. Denk hierbij aan alle pakjes en zakje met sauzen, soepen, kant en klaar maaltijden etc. Gelukkig staat vaak op de verpakking vermeldt of iets gluten bevat.
Wat kan ik wel eten?
In mijn artikel dat ik “Basisregels gezonde voeding” heb genoemd staat beschreven wat ons optimale voedsel is. Het gaat er natuurlijk om de koolhydraten van tarweproducten te vervangen. Gluten zitten niet in rijst, aardappelen en quinoa. Verder kun je het beste brood vervangen met diverse groentes en de eiwitten die in brood zitten kun je halen uit allerlei noten, zaden, pitten, maar ook verrassend genoeg uit groente. Boerenkool, broccoli en spinazie bevatten veel eiwit.
Glutenvrij eten is voor iedereen gezonder
Ook mensen die niet ziek worden of klachten krijgen van glutenhoudend eten hebben baat bij minderen of vermijden. Het is aangetoond dat veel mensen een lager gewicht krijgen, een lager cholesterolgehalte, een lagere bloeddruk en minder kans hebben op suikerziekte (diabetes type 2) en diverse vormen van kanker. Het lukt suikerziektepatiënten vaak om van de geneesmiddelen af te komen of sterk te minderen. Suikerziekte type 1 is een zogenaamde auto-immuunziekte. Deze patiënten hebben veel baat bij een gezonde darmwand en kunnen vaak met minder insuline toe. Patiënten met een metabool syndroom hebben ook vaak baat bij glutenvrij eten. Bij een metabool syndroom heeft iemand een combinatie van hartklachten, hoge bloeddruk, overgewicht verhoogde bloedvetten en suikerziekte.
Conclusie
Het hoofdbestanddeel van brood is tarwe. Veel granen zoals tarwe bevatten gluten. Dit eiwit veroorzaakt een ontsteking van de darmwand. Dit geeft niet alleen darmklachten maar kan ook veel andere vaak sluimerende klachten geven. Denk hierbij aan huidafwijkingen, gewrichtsklachten, allergieën en hersenfunctiestoornissen zoals depressie. Verder heeft een ontstoken darmwand vergaande gevolgen voor onze gezondheid. We noemen dit glutenovergevoeligheid of glutenintolerantie.
De oplossing is simpel maar in de praktijk niet eenvoudig toe te passen; eet geen glutenhoudend voedsel. Dit geldt vooral voor mensen die aantoonbaar ziek worden van gluten, maar iedereen kan er baat bij hebben.
Literatuur
Broodbuik, William Davis (In het Engels: Wheatbelly)
Het glutengevaar, David Perlmutter (In het Engels The grainbrain)
Links
http://www.dehormoonfactor.nl/gluten-gevaar-2
http://www.fourhourworkweek.com/blog/2010/09/19/paleo-diet-solution/
Foto Apolonia, freedigitalphotos.net en Vincent Hesselink